De warmtetransitie vraagt om alternatieven voor het verwarmen met aardgas. Een warmtenet is één van de mogelijkheden en de Warmtewet ziet toe op de wettelijke kaders waarbinnen dit mogelijk is. Een nieuwe Wet collectieve warmte (Wcw) is in de maak, waarbij er voor lokale overheden nieuwe mogelijkheden ontstaan om regie te nemen op warmtenetten. Vanuit de gemeenten in Noord-Brabant is aangegeven meer grip te willen op de mogelijkheden.

Deze vraag is bij het ETW terechtgekomen en opgepakt door de samenwerking tussen de WarmteTransitieMakers en Squarewise. Het doel van deze opdracht is om de samenwerkende partners binnen het ETW meer grip geven op de mogelijkheden voor regievoering binnen warmtenetten, ook binnen de verwachte nieuwe wettelijke kaders.

Achtergrondkennis, kaders en verschillende vormen van regievoering op warmtenetten

De behoefte vanuit de verschillende deelnemers binnen het ETW (provincie, regio’s en gemeenten) is geïnventariseerd, het resultaat is een gedragen plan van aanpak en bijbehorende onderzoeksvragen. In een serie van drie workshops voor de ETW-deelnemers is kennis gedeeld over de huidige regels en mogelijkheden, terwijl er ook ruimte is genomen voor kennisdeling tussen de verschillende deelnemers. 

Gedurende het project is de focus nadrukkelijk komen te liggen op de verschillende vormen van regie op warmtenetten. Daarnaast is ook een afwegingskader ontwikkeld om het maatschappelijk belang van warmtenetten vanuit verschillende perspectieven in ogenschouw te nemen. 

De verworven inzichten zijn uitgewerkt in een interactief slidedeck waarin gebruikers zowel achtergrondkennis, kaders als verschillende vormen van regievoering op kunnen halen. Het eindresultaat is in oktober 2022 gepresenteerd tijdens een openbare kennissessie.

Methodiek en overzicht voor lokale overheden om regie op warmtenetten te nemen

Er is een methodiek en overzicht gecreëerd voor lokale overheden om regie op warmtenetten te nemen en op het maatschappelijk belang van een collectieve oplossing te waarderen. Daarbij is rekening gehouden met recente ontwikkelingen in de warmtesector, waaronder de contouren van de nieuwe Wet collectieve warmte. 

Verschillende deelnemers hebben onderling kennis en ervaring kunnen uitwisselen. De belangrijkste inzichten zijn verzameld in een interactief slidedeck, zodat nieuwe partijen hier ook mee aan de slag kunnen.

De openbare presentatie van de verzamelde inzichten is via deze link te bekijken.

Provincie Zuid-Holland had een dashboard met de Warmteprofielen voor alle gemeenten. Door de introductie van de Standaard voor Woningisolatie is de interpretatie van de Warmteprofielen iets genuanceerder te maken. In deze opdracht maken we een update van het dashboard én breiden dit dashboard uit met andere relevante visualisatie met betrekking tot de warmtetransitie in de gebouwde omgeving in Zuid-Holland.

De warmtebehoefte inzichtelijk maken

Het doel is om de warmtebehoefte, nu en een realistische inschatting voor de toekomst, voor provincie Zuid-Holland inzichtelijk te maken. We hebben de informatie voor het dashboard aangeleverd bij de GIS afdeling van de Provincie. In overleg is bepaald welke informatie en visualisaties toegevoegd zijn aan het dashboard.

Ook hebben we een handleiding opgesteld waarin de methodiek achter de Warmteprofielen uitgelegd wordt. Daarin wordt ook toegelicht hoe de Warmteprofielen geïnterpreteerd kunnen worden aan de hand van voorbeelden. Onze eigen Warmteprofielentool is gebruikt om het gevraagde op te leveren.

Gemeenten hebben van het Rijk de regierol gekregen in de warmtetransitie. Maar hoe inspireer je alle inwoners en ondernemers om stappen te zetten in het verduurzamen van hun woning of bedrijf? Waar begin je? Met welke teamleden versterk je jouw gemeentelijke organisatie? Wanneer zet je welke stappen en wat gaat het kosten?

Onze opdracht voor de gemeente Boxtel en Sint-Michielsgestel is inzicht geven het pakken van de regierol in de warmtetransitie als gemeente. Inzicht geven in de doelen: hoeveel en welke woningen willen we wanneer stimuleren tot aardgasvrij. Inzicht geven in de groei van de gemeentelijke organisatie en de inzet van middelen.

Het opstellen van een gedegen uitvoeringsprogramma

Met een GIS-analyse en eerste werksessie bepalen we samen de doelen van de gemeente: doelen in woningaantallen voor 2026, 2030 en 2050. Door middel van gesprekken met stakeholders en extra werksessies met de gemeente werken we de 11 actielijnen uit inclusief rolverdeling: hoe bereiken we onze gestelde doelen?

Met hulp van de BegrotingsTool Uitvoeringsorganisatie stellen we een meerjarenbegroting en planning op en kijken we vooruit naar de gewenste volwassen uitvoeringsorganisatie in 2026. Daar bovenop bepalen we in welke wijken we gaan starten middels een startwijk-multicriteria-analyse en geven we advies op communicatie & participatie en monitoring tijdens de uitvoer van het programma. In het proces betrokken we o.a. de wethouder, woningcorporaties, netbeheerder, andere teams binnen de gemeente en haar ondernemers en inwoners.

Een compleet uitvoeringsprogramma met concrete agenda

Een compleet uitvoeringsprogramma met concrete agenda van acties en rolverdeling voor de jaren 2023 – 2026 (met doorkijk naar 2030). Inclusief concrete doelen, meerjarenplanning, meerjarenbegroting, mijlpalen en de groei naar een volwassen uitvoeringsorganisatie.

De gemeente Steenbergen neemt de volgende stap in het aardgasvrij maken van buurten en wijken. Met hulp van de WarmteTransitieMakers is er een goede inhoudelijke basis gelegd voor het maken van keuzes bij het ontwikkelen van een Wijkuitvoeringsplan voor Steenbergen-Centrum. Daarnaast is er door middel van een wijkverkenning een eerste inzicht gegeven in de wenselijkheid en haalbaarheid van een collectieve warmtevoorziening met warmtebronnen, zoals gedefinieerd in de TransitieVisie Warmte van de gemeente.

Warmtetool studie om warmteoplossingen in kaart te brengen

De WarmteTransitieMakers heeft een Warmtetool studie uitgevoerd om de kosten en duurzaamheid van verschillende warmteoplossingen in kaart te brengen. De studie is gedaan voor het gebied waar de komende jaren meer herontwikkeling op de planning staat. Tijdens het project is afstemming geweest met woningcorporatie Stadlander en netbeheerder Enexis. Input van deze stakeholders is gebruikt in de analyse.

Geen ‘one size fits all’ oplossing

We zien dat er niet één oplossing is waarvoor alle resultaten het gunstigst zijn. Afhankelijk van de waarde die gehecht wordt aan de kosten voor de eindgebruiker, de CO2-besparing en de totale nationale kosten, kunnen de resultaten wel gebruikt worden om een oplossingsrichting te kiezen.

De resultaten van de studie bieden houvast bij het maken van keuzes in het Wijkuitvoeringsplan voor Steenbergen-Centrum.

MeerEnergie is een energiecoöperatie opgericht in 2017 met als doel een lokaal, duurzaam warmtenet te ontwikkelen voor en door bewoners van Middenmeer, een wijk in Watergraafsmeer, Amsterdam Oost. 

In de wijk is een ijsbaan gelegen, die restwarmte zou kunnen leveren. De wijk bestaat voornamelijk uit particuliere vooroorlogse woningen, die lastig te verwarmen zijn met een individuele warmtepomp, en ook lastig te isoleren. Een warmtenet dat op middentemperatuur levert is een interessant alternatief. Ook is een datacentrum in de naburige wijk Sciencepark gekomen die nog veel meer restwarmte beschikbaar heeft.

MeerEnergie werkt samen met o.a. de gemeente Amsterdam aan het verder uitwerken van plannen en zorgt voor draagvlak onder inwoners. Eén van de stappen hierin is het werven van vrijwilligers om allerlei deeltaken uit te voeren, waaronder het doen van ‘schouwen’ van woningen. Hierop is dit project gericht.

Inzicht in de impact van het inpassen van een warmtenet

Vrijwilligers/ leden van MeerEnergie worden getraind in het doen van een woningschouw en daarbij in gesprek gaan met de bewoners in de wijk. Hiermee wordt relevante informatie verzameld die inzicht geeft in de impact van het inpassen van een warmtenet in deze woningen. Wat is er nodig aan werkzaamheden, en wat betekent dit voor de businesscase van het warmtebedrijf resp. voor de bewoners?

Trainingsaanpak, bijstellen en bevindingen rapporteren

De WarmteTransitieMakers heeft een trainingsaanpak ontwikkeld voor de vrijwilligers. Met MeerEnergie is bepaald welke informatie gewenst is, en in welke mate hier door vrijwilligers in voorzien zou kunnen worden. De trainingsaanpak bestaat uit:

• het opstellen van een schouwformulier

• leveren van een bijbehorend naslagwerk met instructies voor het juist invullen

• een dagdeel training van de vrijwilligers met als onderdeel een ‘proefschouw’ in de woning van een van de opdrachtgevers.

Tussentijds is geëvalueerd en is het formulier op enkele punten bijgesteld omdat bleek dat een ‘leken-benadering’ van enkele technische aspecten niet tot duidelijke resultaten leidde.

De bevindingen van de schouw zijn verzameld in een rapportage en 3 deelrapportages voor een aantal veel voorkomende woningtypes. De rapportages zijn besproken met de opdrachtgever om tot een aantal conclusies te kunnen komen ten aanzien van:

• Woningkenmerken
• Energieverbruik en comfort
• Opstelplaatsen voor een afgifteset
• Aansluiting op de binneninstallatie (afgifte en warmtapwater)
• Isolatiegraad van de woning en leeftijd van de huidige CV ketels

Input voor de businesscase

De rapportages geven inzicht in de mogelijkheden om in deze woningen een aansluiting op het warmtenet te realiseren. Het ondersteunt de keuze van MeerEnergie in uitgangspunten voor de demarcatie van werkzaamheden voor het warmtebedrijf en de woningeigenaar. Het geeft daarnaast inzicht in de huidige bewoning, comfortwens en isolatie van de woningen waarmee de benodigde warmtevraag en potentiële energiebesparing ingeschat kan worden.

De vrijwilligers en bewoners van een geschouwde woning hebben inzicht gekregen in de impact van het warmtenet en welke overwegingen daarbij een rol spelen.

MeerEnergie gaat op basis van de rapportages meer gericht een aantal gedetailleerde opnames uitvoeren als input voor de businesscase . Met de nu opgedane informatie is er meer zicht op de opschaalbaarheid van de verschillende ingrepen in de verschillende woningtypes.

“We hebben heel fijn samengewerkt met Aleida van De WarmteTransitieMakers in een project waarin we zo’n 60 woningen door vrijwilligers lieten schouwen t.b.v. een warmtenet. Aleida heeft een bijzonder talent voor het schakelen tussen vrijwilligers zonder enige technische achtergrond en professionals die gebruik moeten maken van de door de vrijwilligers verzamelde informatie. Professionele begeleiding van de vrijwilligers, mooie rapportage en een zeer prettige manier van samenwerken en betrekken van de opdrachtgever waren kenmerkend voor het project.”

Anne-Mette Jørgensen, bestuurslid MeerEnergie

In deze brochure lees je meer over wie wij zijn, hoe we werken en onze verschillende aanpakken voor gemeenten, woningbouwcorporaties en bewonersparticipatie.

✓ De WarmteTransitieMakers

• Wie zijn wij,
• Hoe ziet onze aanpak eruit,
• Welke missie streven we na,
• Wat zijn onze kernwaarden.

✓ Onze aanpak voor gemeenten

• Uitvoeringsorganisaties;
• Gebiedsanalyse
• Wijk- en buurtanalyse;
• Wijkuitvoeringsplan.

✓ Onze aanpak voor woningcorporaties en vastgoedbeheerders

• Wooncomplexanalyse;
• Haalbaarheidsonderzoek;
• Partner in contracteren van warmteoplossingen.

✓ Onze aanpak voor bewonersparticipatie

• Wooncomplexanalyse;
• Haalbaarheidsonderzoek;
• Partner in contracteren van warmteoplossingen.
  

✓ Detacheringsmogelijkheden

✓ Doe mee met onze beweging!

Michiel van der Vight geeft antwoord op de vraag: Wat is de juridische houdbaarheid van participatie? Dus hoeveel tijd mag er zitten tussen instemming van de bewoner en aangesloten worden op een warmtenet? Het antwoord hangt helaas een beetje van de situatie af. Dus (spoiler) het is een lang antwoord.

Nieuwbouw en grootschalige renovatie

Voor nieuwbouw en grootschalige renovatie is er al jaren EU-regelgeving waarbij gemeenten voor de nieuwbouw- en grootschalig renovatiegebieden een Warmteplan kunnen opstellen. In deze gevallen zijn er vaak geen bewoners in beeld, omdat de nieuwe woningen nog niet verkocht zijn en huurwoningen leegstaan tijdens de renovatie. Als de woningen verkocht / verhuurd worden dan zit in het koop-/huurcontract de aansluiting op het warmtenet (de afname- en leveringsovereenkomst) er gelijk bij. Bewoners die daar willen wonen kiezen op dat moment automatisch voor de aansluiting op het warmtenet.

Bestaande bouw

Bestaande bouw aansluiten vraagt iets anders. Er zijn dan al woningen en die krijgen nu aardgas geleverd. Er is nu nog geen wet die een overstap kan verplichten. Bewoners kunnen nu hooguit vrijwillig overstappen. Woningbouw corporaties kunnen dit regelen via de 70% regel; als 70% van hun huurders instemt met een voorstel, dan mag de corporatie het alle bewoners opleggen.

Als een warmtebedrijf rechtstreeks aan bewoners levert geldt de huidige Warmtewet. In de huidige Warmtewet is er geen regel voor hoe lang er tussen instemming vanuit de bewoner en levering vanuit het warmtebedrijf mag zitten. Maar … zie laatste alinea!

Woningcorporaties

Als warmtelevering onder de huurwet valt (warmte wordt in dit geval geleverd aan de woningbouwcorporatie, die het momenteel helaas via de huurwet + servicekosten moet verrekenen met huurders – de huurder betaalt dan huur + servicekosten waar de stookkosten bij inzitten), dan is de woningcorporatie gebonden aan de Wet op het Overleg Huurders Verhuurder. Een woningcorporatie moet hierom een huurdersorganisatie in de gelegenheid stellen advies te geven over de samenstelling, het kwaliteitsniveau en de prijs van het door de verhuurder aan te bieden pakket van diensten die rechtstreeks verband houden met de woningen. Dit betekent dat wanneer de samenstelling of het kwaliteitsniveau van de warmtelevering verandert, de huurdersorganisatie een adviesrecht heeft. Dit adviesrecht is gebonden aan wettelijke termijnen waarop het advies moet worden gevraagd en de wijziging na het verkrijgen van het advies mag worden doorgevoerd.

Zie voor de juridische uitleg hierover artikel 3 tot en met 5 van de Overlegwet Huurder Verhuurder. Maar deze situatie komt niet vaak voor, omdat de huurwet (met haar puntensysteem en huurmaximum) weinig ruimte biedt om de kosten voor investeringen vanuit de corporatie door te berekenen aan huurders. Minister Jetten wil deze regeling daarom graag aanpassen met de nieuwe Warmtewet, zodat collectieve warmtelevering bij woningbouwcorporaties wel haalbaar worden.

Doorkijk nieuwe wetgeving

Tja, lastig om iets over te zeggen zolang de nieuwe regelgeving nog niet af is, maar…

Verplichte participatie in complete wijken, waar ook koopwoningen onder vallen, volgt in de toekomst vanuit de inspraakregels van de omgevingswet (zodra deze ingaat).

In de nieuwe Wcw mag een gemeente waarschijnlijk een “aansluitplicht, tenzij…” opleggen. Plannen voor een warmtenet moeten opgenomen worden in een omgevingsplan. De omgevingswet regelt welke inspraak er minimaal nodig is. In de praktijk zullen de investerende partijen (zoals de gemeente, de woningbouwcorporatie en de betrokken warmteleverancier) vooraf een goed beeld willen hebben van het aantal woningen dat aangesloten wil worden en welke prijsstelling haalbaar is. In de praktijk is het dus logisch dat de leveringsvoorwaarden eerst aan bewoners/afnemers wordt voorgelegd, zodat zij kunnen bepalen of ze zich willen aansluiten. Zodra er voldoende woningen zijn die een aansluiting willen, kan het investeringsbesluit definitief genomen worden. 

Daarna kunnen de plannen definitief worden uitgewerkt en contracten met bewoners en gebouweigenaren worden afgesloten. De gemeente mag dan ook een einddatum voor aardgas (na 8 jaar) aankondigen, zodat iedereen binnen die periode ook daadwerkelijk een overstap naar het warmtenet of iets anders duurzaams moet maken.

Vanuit De WarmteTransitieMakers hebben we inmiddels meerdere gemeenten geholpen om een groeiplan op te zetten rondom de klimaatdoelstellingen. We zetten hiervoor onze BegrotingsTool Uitvoeringsorganisatie (BTU) in. Met onze tool (Excel) kun je in snel tempo voor jouw gemeente een meerjarenbegroting opstellen.

­­Omdat we graag ‘open source’ werken en onze kennis delen, delen we deze tool graag met iedereen. Ruim 300 gemeenten moeten een vergelijkbaar groeiplan ontwikkelen voor hun klimaatprogramma en dat is gemakkelijker als we de kennis en onze aanpak delen.

Zelf aan de slag met de BegrotingsTool Uitvoeringsorganisatie? Download deze nu en neem de tijd om er goed doorheen te lopen. Er is een beknopte beschrijving opgenomen in de tool.