Ontzorgingsprogramma Maatschappelijk Vastgoed (OMV)
Het Ontzorgingsprogramma Maatschappelijk Vastgoed (OMV) helpt vanuit de provincie Overijssel kleinere organisaties die één of meerdere gebouwen bezitten met verduurzamen. Deelnemers aan dit programma zijn onder meer buurthuizen, scholen, kerken en musea.
Een grote gemeente heeft meestal zelf voldoende medewerkers en budget om hun gebouwen te verduurzamen. Een kleine gemeente, een drukke directeur van een school of een stichting van 3 vrijwilligers die eigenaar zijn van een buurthuis, hebben vaak niet de expertise, menskracht of het budget om een groot gebouw te verduurzamen. Dan kan het OMV helpen. Wij maken onderdeel uit van het team van provincie Overijssel en met onze bijdrage van inhoudelijke expertise en procesbegeleiding uit hebben we al ruim 100 gebouweigenaren geholpen.
Deelnemers aan het programma doorlopen samen met een coach en facilitator van het OMV een aantal stappen om concrete plannen voor verduurzaming te maken. We beginnen met een ambitieworkshop, waarin we duidelijkheid creëren over hoe het gebouw wordt gebruikt, wat de wensen zijn en waar rekening mee gehouden moet worden. Daarna laten we een energiescan maken. De energieadviseur analyseert het gebouw en kijkt onder andere naar de isolatie, de energievraag en welke verduurzamingsmogelijkheden er zijn. Ook rekent de adviseur uit hoe duur bepaalde oplossingen zijn en wat ze opleveren. Na deze scan maken we samen een plan van aanpak. We kijken dan naar op welke termijn taken moeten worden uitgevoerd en maken een budgetplanning. Tot slot bieden we nog hulp met bijvoorbeeld het aanvragen van subsidies of het beoordelen van offertes
Naast de persoonlijke hulp voor gebouweigenaren hebben we ook een leergang voor gemeenten opgezet. In deze leergang gaan bestuurders en ambtenaren aan de slag met de verduurzaming van hun vastgoedportefeuille: één gemeente heeft al snel 20 tot 40 maatschappelijke gebouwen in bezit.
Met de leergang kregen gemeenten in 6 werksessies hulp bij de analyse van hun vastgoed. Zo hielpen we hen al hun vastgoed te bekijken en te inventariseren hoeveel gas er verbruikt wordt, wat de staat is van het gebouw en wat de plannen met het gebouw in de toekomst zijn. Als een sporthal bijvoorbeeld de komende jaren in gebruik blijft, maar in een bepaald jaar de ketel vervangen moet worden, is het handig om dán deze sporthal aan te gaan pakken. Op die manier kunnen de gemeenten een routekaart maken van welke gebouwen ze in welk jaar het beste kunnen aanpakken.
Een grote uitdaging is om gebouweigenaren te vinden en betrokken te houden. Het verduurzamen van hun vastgoed kan een lang traject zijn waar veel bij komt kijken. Dit doen ze vaak in hun eigen vrije uren. Daarom proberen we hen zo goed mogelijk te helpen en te ontzorgen door middel van een strak proces, waarmee we in korte stappen tot een plan van aanpak komen.
Het is ook erg belangrijk dat we de gebouweigenaar in staat stellen een keuze te kúnnen maken. Als kleine stichting bijvoorbeeld die op donaties loopt komen bij het verduurzamen van het gebouw vaak relatief hoge investeringskosten kijken. Dit soort investeringen doen kan erg spannend zijn. Het drukt een stempel op de begroting van de opvolgende jaren en brengt risico’s met zich mee. “Dit zijn flinke bedragen, wat zal het dorp er van vinden?”. Dit zijn reële vragen die aandacht verdienen.
Wij ondersteunen hierbij door zowel de subsidies als financieringsopties in kaart te brengen en door duidelijk te laten zien wat het financiële effect van bepaalde maatregelen op langere termijn kan zijn. Door duidelijkheid over de impact en risico’s te bieden, wordt de keuze om te investeren makkelijker en overzichtelijker.
We zijn er trots op dat we al ruim 100 gebouweigenaren hebben geholpen met het in kaart brengen van de verduurzamingsopties, het opstellen van een plan van aanpak en het nemen van maatregelen. Een transitievisie warmte en een uitvoeringsplan van de gemeente laten vaak maatschappelijk vastgoed buiten beschouwing, maar plekken zoals gemeentehuizen, sporthallen, scholen of musea zijn heel belangrijk voor de buurten. Door te helpen om deze te verduurzamen, kunnen we ze tegelijk een voorbeeldfunctie geven. Buurtbewoners horen dat het buurthuis een warmtepomp krijgt en kunnen even langsgaan om te kijken en vragen hoe dat in zijn werk gaat.
Het Ontzorgingsprogramma Maatschappelijk Vastgoed heeft al vele gemeenten en gebouweigenaren geholpen, maar we blijven doorgaan met nieuwe contacten en projecten. Ook hopen we de doelgroep uit te bereiden om zo nog meer organisaties te kunnen helpen verduurzamen. Als DWTM zijn we trots om ook aan dit soort kleinere projecten bij te dragen, en daarmee onze kennis uit te bereiden naar diverse soorten gebouwen. Samen versnellen we de warmtetransitie!
Adviestraject VvE’s naar aardgasvrij in de gemeente Bloemendaal
De gemeente Bloemendaal kent een aantal appartementencomplexen die minder dan 30 jaar oud zijn of in de afgelopen jaren grondig zijn gerenoveerd. Deze zijn goed geïsoleerd en zijn daarom al geschikt voor verwarming op lage temperatuur. De enige stap die daarvoor moet worden genomen is een andere manier van verwarmen. Daarom heeft de gemeente 6 VvE’s een adviestraject aangeboden om te onderzoeken hoe ze de stap naar aardgasvrij verwarmen kunnen maken.
In deze opdracht maakten we gebruik van onze kennis uit een eerder project in Haarlem. Uit dat project hebben we geleerd dat het advies aantrekkelijker kon richting het bestuur en de leden. We hebben dit rapport dan ook zowel qua opmaak als qua inhoud toegankelijker en duidelijker gemaakt.
Bij twee VvE’s is de verwarming op dit moment collectief geregeld, daar was de uitdaging om een systeem te vinden wat de huidige collectieve gasketels kan vervangen. Bij één gebouw bleek vooral het gebrek aan ruimte en de monumentale status een uitdaging. Bij de overige complexen heeft iedereen nu een cv-ketel (bij één complex aangevuld met een hybride warmtepomp). Hierbij hebben we geadviseerd over de opties om de individuele cv-ketel te vervangen door een individuele warmtepomp. Voor twee complexen hebben we dit ook ruimtelijk uitgewerkt. We lieten zien waar op het dak de buitenunits kunnen komen en hoe de nieuwe leidingen in de bestaande schachten kunnen passen.
We hebben in een aantrekkelijk en begrijpelijk adviesrapport de VvE besturen en leden inzicht gegeven in de kansen die er liggen om hun woningen (op termijn) aardgasvrij te verwarmen. In het rapport wordt ingegaan op zowel technische als financiële en procesmatige aandachtspunten, waarmee een compleet advies is samengesteld. De VvE’s zijn hiermee op weg geholpen voor vervolgstappen.
Historische stadscentra aardgasvrij: een handreiking voor iedere gemeente
Veel gemeenten hebben de uitdaging om het oude stadscentrum van het aardgas te halen. In zo’n 600 TVW’s is de oplossing hiervoor nog onbekend of wordt er gekozen voor groen gas. Toch zijn er vaak ook andere mogelijkheden. In opdracht van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed zijn we aan de slag gegaan om een handreiking te maken voor alle gemeenten in Nederland die deze uitdaging hebben.
De warmtetransitie wordt op veel plekken vooral vanuit technisch-economisch en sociaal oogpunt bekeken. Dit keer deden we dat óók vanuit de cultuur-historische component. De identiteit van een stad wordt vaak ontleend aan het stadcentrum. Aanpassingen liggen hier dan ook gevoelig: de drukte op straat, commerciële belangen door toerisme, winkels, horeca, historische waarde van panden en archeologie. Het authentieke moet dan ook behouden worden.
Toch willen we gemeenten wel de handreiking bieden om praktische aanknopingspunten te vinden. Het Rijk geeft aan dat er op te veel plekken in Nederland groen gas als duurzame warmteoplossing is toegekend. In een kamerbrief d.d. 20-7-2023 wordt benadrukt dat hernieuwbaar gas nu én in de toekomst, onvoldoende beschikbaar is voor het aardgasvrij verwarmen van gebouwen. Het is belangrijk dat beleidsmakers daar nu van op de hoogte zijn en hun transitiestrategie aanpassen. Met de handvatten die we in dit project uitwerken, laten we zien dat er ook andere duurzame mogelijkheden voor historische stadscentra zijn.
In historische binnensteden gaat het vaak om monumenten. Voor deze gebouwen zelf zijn de mogelijkheden voor verduurzaming beperkt en ingewikkeld. In Nederland zijn we geneigd om de nadruk te leggen op wat er niet kan. Wij hebben nu gekeken naar wat er wél kan, op een manier die goed past bij de historische centra en de authenticiteit behoudt.
Zo weten we bijvoorbeeld in hoe breed een straat moet zijn om een warmtenet aan te leggen, of er een tuin aanwezig is voor een eventuele plaatsing van een buitenunit van een warmtepomp en hoeveel elektriciteitshuisjes er nodig zijn voor een all-electric oplossing. In de kern betekent het dat we een stadcentrum in verschillende functionele gebieden opdelen en hier verschillende oplossingen/alternatieven op toepassen.
Historische centra kennen vaak diverse zones: er zijn bijvoorbeeld stadsvernieuwingsgebieden, parkeergarages, winkelgebieden of grote monumentale publieksfuncties te onderscheiden. Deze zones hebben elk hun specifieke oplossing qua warmtealternatief. Dit maakt het restant gebouwen, waarvoor moeilijk een alternatief te vinden is, overzichtelijker.
Dit hebben we geprojecteerd op allerlei stadscentra in Nederland en hier hebben we een rekenmodel voor gemaakt. Zo kunnen we van elk stadscentrum een eerste schets maken voor een goede duurzame warmteoplossing. Gemeenten kunnen hieruit praktisch vervolg geven om aan de slag te gaan, intern en met stakeholders. Beleid maken, informeren en organiseren.
De Rijksdienst Cultureel Erfgoed wil hiermee de discussie op gang brengen, aanknopingspunten bieden en resterende knelpunten in kaart brengen. Zo kunnen we overal aan de slag met de transitie naar aardgasvrij.
Jip heeft meer dan 200 duurzaamheidstrajecten geleid waar participatie een belangrijk onderdeel was. Met zijn enthousiasme en kennis weet hij elke inwoner te betrekken bij de warmtetransitie. Zelf heeft hij zijn jaren ’40 woning volledig verduurzaamd en van het gas gehaald. Hij weet dus uit eigen ervaring wat daarbij komt kijken en welke mogelijkheden dat biedt.
Aanpak historisch centrumAanpak historisch centrum
In historische stadscentra is vaak veel meer mogelijk dan duurzaam gas als alternatieve warmteoplossing. Toch kiezen gemeenten hier vaak voor in hun beleid. Op basis van clustering en gebruikers kunnen echter betere alternatieven worden gevonden. Hier lees je over de methodiek die wij in opdracht van Rijksdienst Cultureel Erfgoed ontwikkelden.
Historische binnensteden blijken vaak één van de meest uitdagende wijken om aardgasvrij te maken. De gebouwen zijn vaak onderling verschillend, en doordat het vaak dicht op elkaar is gebouwd is er weinig ruimte onder en boven de grond voor infrastructuur. Daarnaast zijn er vaak veel monumenten aanwezig die vaak slecht geïsoleerd zijn en maar beperkt aangepast mogen worden. Om deze redenen wordt in beleidsprogramma’s vaak de keuze gemaakt voor hernieuwbaar gas. Dit is naar verwachting in de toekomst maar zeer beperkt beschikbaar voor de gebouwde omgeving. Het Rijk roept daarom op om toewijzing van duurzaam gas in warmteprogramma’s te verminderen.
Gelukkig zijn er op veel plekken tóch kansen voor toepassing van andere technieken. Zo hoeven we niet te wachten, maar kun je als gemeente nu al aan de slag. Door nu al aan de slag te gaan mis je ook geen natuurlijke momenten om op aan te haken.
Samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) onderzochten wij de mogelijkheden voor aardgasvrije warmteoplossingen in historische centra. Het resultaat is een methodische aanpak om, samen met de gemeente, geschikte warmtetechnieken te selecteren voor verschillende clusters en gebruikers: een kaart met warmteoplossingen voor het centrum.
Lees meer hierover op de website van RCE
Met deze aanpak willen we natuurlijk door! Om het voor gemeenten nog aantrekkelijker te maken, en om onze aanpak nog verder te verbeteren krijgen gemeenten in 2024 50% co-financiering vanuit de RCE.
Een aantal gemeenten gingen je al voor. In samenwerking met De Groene Grachten en Arcadis | Over Morgen zijn stadscentra van Middelburg, Maastricht en Amersfoort onderzocht.
Heb je vragen, of is de proeftuin al vol? Neem contact op met één van onze adviseurs over hoe we je kunnen helpen om jouw historische centrum aardgasvrij te maken.
Techniekenkaart met mogelijke warmte oplossingen voor Amersfoort en Maastricht
